Năm 2015, cả nước có 600 người với tài năng đặc biệt xuất sắc, có cống hiến to lớn, tiêu biểu cho sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của địa phương, hoạt động trong nghề từ 15 năm trở lên được Chủ tịch nước ký quyết định phong tặng Danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú”. Trong đó, tỉnh Lào Cai vinh dự có 9 nghệ nhân dân gian được phong tặng danh hiệu “nghệ nhân ưu tú”.
1. Ông Vàng Tờ Phủ, sinh năm 1929, dân tộc Nùng, nguyên quán: Thôn Tùng Lâu, xã Tung Chung Phố, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Tập quán xã hội và tín ngưỡng dân gian người Nùng Dín. Bản thân ông nắm giữ và thực hành đầy đủ toàn bộ kho tàng tri thức về đạo thờ tổ tiên, các nghi thức dâng cúng, khấn trong ngày lễ tết, lễ hội…, nắm giữ hơn 200 bài dân ca nghi lễ, nắm giữ và thực hành đầy đủ toàn bộ kho tàng tri thức dân gian về phong tục tập quán tộc người Nùng Dín trong suốt chu kỳ đời người bao gồm: sinh đẻ, cưới xin, ma chay. Ngoài ra, ông còn nắm giữ bí quyết khám, chữa bệnh bằng y học cổ truyền. Nắm giữ và thực hành những tri thức cơ bản về khám chữa bệnh tật bằng thuốc nam với hàng trăm loại cây thuốc, chữa trên 50 loại bệnh thông thường khác nhau, ít tốn kém kinh phí.
2. Ông Thào A Dín, sinh năm: 1933, Dân tộc: Hmông, nguyên quán: Thôn Sín Chải, xã Sín Chéng, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội. Ông nắm giữ và thực hành, truyền dạy vốn kho tàng văn nghệ dân gian phong phú của dân tộc như: Múa và thổi khèn: khoảng 100 bài với nội dung phong phú như: thổi bài khèn tỏ tình, thổi tiễn đưa người chết về thế giới bên kia. Hát dân ca: khoảng 50 bài (dân ca lao động sản xuất, dân ca giao duyên, hát Chù gầu tào trong lễ hội Gầu tào). 15 bài múa võ dân tộc; 40 bài Hát trường ca trong nghi lễ cưới, tang ma...
3. Ông Sần Cháng, sinh ngày 13/03/1943, dân tộc Giáy, nguyên quán: thôn Tả Van Giáy, xã Tả Van, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Tập quán xã hội và dân ca dân tộc Giáy, Mông, Dao, Tày, hát “San co” của dân tộc Dao ở huyện Sa Pa. Bản thân ông là người có công khôi phục bảo tồn phục dựng lễ hội Roóng Poọc xã Tả Van. Đến nay năm nào ngày Thìn tháng giêng âm lịch xã Tả Van đều tổ chức lễ hội thu hút được đông đảo khách du lịch trong và ngoài nước về tham dự lễ hội. Ông là người am hiểu vốn văn hóa dân tộc Giáy và có công lao trong việc xuất bản sách giới thiệu nền văn hóa dân tộc đến với công chúng với 07 đầu sách dày dặn, ví dụ như: “Vươn Chang hằm”, nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, 2000; “Dân ca trong Đám cưới dân tộc Giáy”, nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, 2001; “Một số phong tục tập quán dân tộc Giáy”, nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, 2002; ...
4. Ông Hoàng Xín Hòa, sinh ngày: 25/4/1944, dân tộc Nùng Dín, nguyên quán: Cốc Chứ , xã Nấm Lư, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Dân ca Nùng Dín. Là người có công trong việc bảo tồn, gìn giữ dân ca dân tộc Nùng Dín, bản thân ông chủ động thành lập Câu lạc bộ Dân ca Nùng Dín. Đến năm 2011, ông vận động được 13 người (05 Nam, 08 Nữ) tham gia. Với uy tín và sức lan tỏa đến năm 2014, CLB vẫn duy trì thực hành hát Dân ca dân tộc với các buổi sinh hoạt đều đặn. Đặc biệt đến nay có hơn 363 lượt người hát được 412 bài dân ca cổ, và dân ca viết lời mới.
5. Ông Ly Seo Chơ, sinh năm 1945, dân tộc Hà Nhì, Nguyên quán: xã Ý Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Tri thức dân gian trong lao động sản xuất, phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội. Ông là người am hiểu phong tục tập quán của dân tộc, bảo tồn và truyền dạy cho thế hệ trẻ các nghi lễ, lễ hội Khô già già, tri thức dân gian về y dược cổ truyền người Hà Nhì trong việc chữa trị các bệnh thường gặp; Am hiểu về tri thức dân gian trong canh tác nông nghiệp, canh tác ruộng bậc thang (khai mở ruộng, kỹ thuật dẫn nước…). Nhiều năm liền ông được tặng thưởng danh hiệu “Người có uy tín trong đồng bào thiểu số có thành tích xuất sắc” và nhiều bằng khen của các cấp chính quyền ghi nhận công lao đóng góp cho cộng đồng.
6. Ông Triệu Văn Quẩy, sinh ngày: Ngày 13/01/1949; Dân tộc Dao; Nguyên quán: Khe Tôm, Xã Cam Đường, Thị xã Lào Cai, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Thơ ca dân gian, phong tục tập quán dân tộc Dao. Bản thân ông nắm giữ được rất nhiều đầu sách cổ của dân tộc Dao, là người truyền dạy phong tục tập quán, chữ Nôm của người Dao trong cộng đồng. Ông nắm giữ hơn 100 bài hát dân ca, là người có công trong việc phục dựng hội hát qua làng của người Dao. Ông cũng là người đóng góp không nhỏ cho công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể dân tộc Dao ở Lào Cai. Ông là cộng tác viên xuất bản các quyển sách như: Thơ ca dân gian người Dao tuyển, Sách cổ người Dao 03 tập.
7. Ông Tẩn Vần Siệu, sinh năm 1962, dân tộc Dao, Nguyên quán: thôn Tả Chải, xã Tả Phìn, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Tiếng nói, chữ viết (Truyền dạy chữ Nôm Dao), tri thức canh tác nông nghiệp, y dược học dân gian. Là người truyền dạy chữ Nôm Dao trong cộng đồng, bản thân ông là người xây dựng cuốn giáo trình dạy chữ Nôm Dao, thường xuyên cộng tác với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch để dịch sách và cung cấp tư liệu về phong tục tập quán, tri thức dân gian của người Dao. Bản thân ông nhiều năm liền được các cấp chính quyền tặng Giấy khen đại biểu có uy tín tiêu biểu trong đồng bào các dân tộc thiểu số huyện Sa Pa.
8. Bà Lồ Lài Sửu, sinh ngày 26/2/1963, dân tộc Bố Y (Tu Dí), Nguyên quán: Thôn Lao Hầu, xã Thanh Bình, huyện Mường Khương, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Thơ ca dân gian, phong tục tập quán, tri thức dân gian trong canh tác sản xuất nông nghiệp. Bà hiện nắm giữ khoảng 60 bài dân ca như: hát núi, hát hoa, hát với cô tiên, hát mở con mương, hát cảm tạ trâu thần, hát giao duyên 12 tháng... Ngoài ra, nghệ nhân cũng sáng tác thêm một số bài dân ca dân vũ được 15 bài, như: bài hát múa mừng Đảng, bài hát múa mừng ông Trăng (mặt trăng)... Ngoài ra, bà Sửu còn là người nắm giữ, am hiểu các phong tục tập quán như cưới xin, sinh đẻ, ma chay, làm nhà mới, lễ tết hội, tín ngưỡng, chế biến món ăn, làm trang phục truyền thống, tri thức liên quan đến lao động sản xuất trong nông nghiệp như trồng ngô, lúa… Bà là người có công lao to lớn trong việc khôi phục lễ tết “Sừ Giề Pà” của người Tu Dí, hiện nay bà rất tích trong công tác truyền dạy vốn văn hóa, dân ca, dân vũ dân tộc cho thế hệ thanh thiếu niên. Trong nhiều năm qua, bà tích cực cống hiến cho các hoạt động của xã hội, cộng đông và nhận được nhiều Giấy khen, Bằng khen của các cấp.
9. Ông Vàng Sín Phìn, sinh năm: 1965, Dân tộc: Thu Lao, nguyên quán: Xã Nàn Sán, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai. Loại hình di sản văn hóa phi vật thể nắm giữ: Phong tục tập quán, Nhạc cụ, hát dân ca, kể chuyện cổ tích, hát trường ca dân tộc Thu Lao. Hiện tại ông đang nắm giữ kỹ xảo chơi các loại nhạc cụ dân tộc: 25 bài của loại đàn 3, 4 dây; ông kéo được khoảng 70 bài nhị; thổi 35 bài sáo; kể 30 câu truyện cổ dân gian; hát 30 bài trường ca trong nghi lễ cưới, tang, làm nhà mới. Riêng hát đưa tiễn hồn người chết có 30 bài.
Đây là những “báu vật nhân văn sống”, những đóa hoa thơm ngát, tỏa hương thơm trong rừng văn hóa, văn nghệ dân gian các dân tộc Lào Cai. Việc được phong tặng danh hiệu “nghệ nhân ưu tú” không chỉ là niềm vinh dự của bản thân các nghệ nhân mà còn là niềm tự hào chung của cộng đồng các dân tộc tỉnh Lào Cai, thật đáng trân trọng!.